17/12/2024 15:30 
Günəş sisteminin ən vulkanik cisminin sirri ortaya çıxıb!
    NASA-nın Juno missiyası Yupiterin peyki olan İo-nun vulkanik fəaliyyətlərinin detalları ilə bağlı mühüm məlumatları ortaya çıxarıb. Araşdırma, İo-nun Günəş sistemindəki ən vulkanik cisimə necə çevrildiyini izah edir.

NASA-nın Juno missiyası, Günəş sisteminin ən vulkanik göy cismi olan İo-nun arxasında duran sirri aydınlaşdırıb. Yeni araşdırmaya görə, İo-nun vulkanik fəaliyyətləri tək bir maqma okeanı ilə deyil, hər bir vulkanın altında yerləşən ayrı-ayrı maqma kameraları ilə təmin olunur. Bu kəşf, İo-nun vulkanik quruluşunun mənşəyi ilə bağlı 44 illik bir sirri həll edir. Nature jurnalında dərc edilən araşdırmanın nəticələri Amerika Geofizika İttifaqının illik toplantısında keçirilən mətbuat konfransında ictimaiyyətə təqdim edilib.

Yerin peyki olan Ay ilə təxminən eyni ölçüdə olan İo, 400-ə yaxın aktiv vulkana sahibdir. Davamlı püskürən lava və tüstü buludları peykin səthini örtən xarakterik qatların formalaşmasına səbəb olur. İo-nun vulkanik fəaliyyətləri ilk dəfə 1979-cu ildə NASA-nın Voyager 1 kosmik aparatı tərəfindən çəkilən görüntülərdə Linda Morabito tərəfindən aşkar edilib. Lakin bu püskürmələrin mənbəyi uzun illər sirr olaraq qalmışdı. 2011-ci ildə buraxılan və 2016-cı ildə Yupiterə çatan Juno kosmik aparatı ilə bu sirr nəhayət ortaya çıxarılıb.

Juno kosmik aparatı 2023-cü ilin dekabrında və 2024-cü ilin fevralında İo-nun səthinə 1.500 kilometrə qədər yaxınlaşaraq NASA-nın Dərin Kosmik Şəbəkəsi vasitəsilə İo-nun cazibə qüvvəsini dəqiq şəkildə ölçüb. Bu ölçmələr İo-nun qabarma və çəkilmə istiləşmələri və ya qabarma və çəkilmə deformasiyaları kimi tanınan bir fenomenin təsirlərini detallı şəkildə ortaya qoyub. İo-nun elliptik orbitinə görə Yupiterin güclü cazibə təsirləri peykin davamlı olaraq sıxılıb-genişlənməsinə səbəb olur. Bu proses qabarma və çəkilmə deformasiyaları kimi tanınır və daxildə həddindən artıq sürtünmə ilə istiləşməyə yol açır. Lakin əldə olunan məlumatlar onu göstərir ki, İo-nun səthi altında qlobal bir maqma okeanı yoxdur, əksinə vulkanlar lokal maqma kameraları tərəfindən təmin edilir.

İo, sistemimizin nəhəng planetlərindən biri olan Yupiterə son dərəcə yaxın orbitdə yerləşir və elliptik orbitə görə hər 42.5 saatda bir qaz nəhənginin ətrafında dövr edir. Məsafə dəyişdikcə Yupiterin cazibə qüvvəsi də dəyişir və bu, peykin fasiləsiz olaraq sıxılıb-genişlənməsinə səbəb olur. Bu davamlı deformasiya İo-nun daxili hissələrini əritmək üçün inanılmaz dərəcədə böyük enerji yaradır. Lakin yeni araşdırma onu göstərir ki, bu böyük enerji İo-nun səthi altında qlobal bir maqma okeanı yaratmır. Bu tapıntılar təkcə İo-nun daxili quruluşu ilə bağlı biliklərimizi yenidən düşünməyə sövq etmir, eyni zamanda Saturnun Enceladus və Yupiterin Europa peykləri kimi digər göy cisimlərinin, eləcə də ekzoplanetlərin formalaşması və təkamülü ilə bağlı anlayışımıza təsir edir.